Editoriala
Kristalezko amildegiak: kultura-eskubideak premia demokratiko gisa
Kultura ez da luxu bat, ezta asteburuko harpidetza premium bat ere. Eskubide bat da, gaitasun natural bat, Joseph Beuysek defendatu zuen bezala: guztiok gara artistak, guztiok sortzeko gai garelako. Kultura kontsumo-objektu bihurtzea herritartasuna anputatzea da.
Kultura-eskubideez hitz egiteak ekitateaz, berdintasunezko sarbidez, benetako parte-hartzeaz hitz egitea dakar. Ez da nahikoa museoak edo antzokiak existitzea: kontua da nor sartu daitekeen, nor aitortzen den bertan eta nor kanpoan geratzen den.
Erakundeek ezin dute beren burua mugatu jarduera programaziora. Bikoitza da haien ardura: azpiegiturak bermatzea inor baztertuta gera ez dadin eta kulturari laguntza ekonomikoa ematea, aurrekonturik gabe ez baitago eskubiderik, adierazpenak baizik. Kulturan inbertitzea ez da filantropia: demokrazian inbertitzea da.
Bartzelonako Kultura Garaikidearen Zentroan (CCCB), irailaren 9an Kultura Eskubideei eta Munduko Erronka Berriei buruzko mahai-inguruan parte hartu ahal izan nuen, Kultura Eskubideei eta Ekonomia Sortzaileari buruzko Iberoamerikako bileraren esparruan, Costa Rica, Peru, Espainia, Panama eta Brasilgo ahotsak bildu zituen - Mexiko eta Kolonbia bezalako herrialde garrantzitsuak ahaztu zitzaizkidan, oraindik Hezkuntza, Zientzia eta Kulturarako Iberoamerikako Estatuen Erakundean (OEI) sartu ez direnak. Esan beharra dago beti dela interesgarria Iberoamerika edo Latinoamerika terminoa erabiltzeak dakartzan sotiltasunak eta konnotazioak bilatzea. Baina, itzul gaitezen mahai-ingurunera. Haien ekarpenak ideia nagusi batean bat egin zuten: kultura eskubideak izan behar dira Latinoamerikan eta munduan kohesio sozialaren motorra. Araudiaz, aitortza profesionalaz, genero ikuspegia txertatzeaz eta kulturaz hitz egin zuten 2030 Agendaren eta hurrengo Mondiacult 2025aren bektore gisa. Latinoamerikako mosaiko bat, irtenbideak ez direla tokikoak, partekatuak baizik, erakusten duena.
Latinoamerikan, hausnarketa hau ez da berria: urteetan zehar, hainbat herrialdek ministerioak edo sail nazionalak sortu dituzte kultura-eskubideei espresuki eskainita. Brasilen, adibidez, Fundação Nacional das Artes (Funarte) eta Herritartasun eta Kultur Aniztasun Idazkaritza daude, eskubideak erdigunean jartzen dituztenak; Panamak Kultur Eskubide eta Herritartasun Zuzendaritza Nazionala sortu du; eta Mexikon, Kultura Idazkaritzak kultura-eskubideak bizitza demokratikoaren parte direla aitortzen dituzten programak barne hartzen ditu. Aurrekari hauek erakusten dute eskualdeak aurrera egiteko eta eztabaida globalerako eredu inspiratzaileak eskaintzeko gai izan dela.
Eta agian gehien harritu ninduen kontzeptua "Kristalezko Amildegiak" (Acantilados de cristal) izan zen, hau da, gobernuek funtzionatzen dutenean, emakumeak ez daude normalean lehen ilaran; baina dena dardarka dagoenean, sartzen dira arriskua kudeatzeko. Paradoxa honek —kristalezko amildegia— kultura ere zeharkatzen du: zergatik eskuordetzen zaizkie lurra pitzatzen denean bakarrik? Erronka da egiturazko berdintasuna bermatzea, ez hauskortasuna patu bihurtzea.
Kultura-eskubideak dira gizarte pluralak mantentzeko modu bakarra klima-, krisi digital eta politikoan dagoen mundu batean. Ez da nahikoa "kulturak batzen gaituela" aldarrikatzea: finantzatu, ireki eta birbanatu egin behar da. Izan ere, kulturarik gabe ez dago herritartasunik. Eta herritartasunik gabe ez dago demokraziarik.
