Etiketarik gabe eta normaltasunaren inperioaren aurka

Singular Guissona Bildumaren katalogoaren berriki argitaratu den Josep Santacreu Fundazioaren eta BonÀrea Fundazioaren arteko lankidetzaren emaitza da. Baldintza neurodibergente batetik lan egiten duten 23 egileren lanak biltzen ditu liburukiak. Lanak, besteak beste, Paralisi Cerebralaren Kataluniako Fundazioa, Estimia Fundazioa, Asproseat Fundazioa, Cal Santacreu eta Ampans Fundazioaren Eguneko Arreta Zerbitzuak bezalako entitateen tailerretan sortzen dira.

Gero eta garrantzi handiagoa duen errealitatea, parte hartzen duten guztien bizitzan pisu nabarmena duena. Erabiltzaileek, entitateek eta familiek sorkuntza-espazio bat ahalbidetzen duen sare bat osatzen dute, nahitaez espazio klinikotzat hartu gabe, terapeutiko besterik gabe baizik. Hala ere, Eva Calatayud Josep Santacreu Fundazioko ArtSingular programako zuzendari eta bilduma honen egileak dioen bezala, museo publiko nahiz pribatuen sarean erregistro instituzional gabeko lana da hau. Arte-sistemak egunero eskubide berriak biltzen dituen mundu baten isla bihurtu dela suposatu duen bitartean, deskolonialtasunetik queer espektrora doan arku batean, itxurazko irekitasun horren muga neurodibergentziak markatzen du. Ekoizpen psikiatrikoetan tradizioz modalitate marjinal gisa etiketatu izan da. Baina aitortu denean, artearen historia neurotipikoaren parametroetan egin da.

Europako gerraosteko urteetan art brutaren agerpenak sakon markatu du pertsona neurodibergenteetatik eratorritako esamoldeekin dugun harremana. Art brut terminoak dimentsio ezezagunetako zulo bat betetzen du XX.mendeko artea ulertzeko moduan. Jean Dubuffet artistak sortu zuen erakunde psikiatrikoetan ingresatutako pazienteek egindako sorkuntzak sistematikoki ateratzeko eta arte munduko inguruneetara eramateko ardura duen enpresa batetik.

[Fitxategia04cc]

Joan den mendeko hogeita hamarreko hamarkadaren amaieran bildumak eta museoak sortu ziren, irismen unibertsala izateko asmoarekin, enpresa etnografikoetan inspiratutako erauzketa. Beste arrazoi batzuen artean, helburua gizateriaren bilakaera irudikatzea bezain anbiziotsua zelako. 1948an Parisen egindako Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsalak aldi traumatiko bati amaiera eman zion, non munduaren amaiera zeharkako eldarnio gisa bizi izan zen, zeinak patologia deklaratua zuten pertsonei zein ustez normalak zirenei eragingo zien. Gerra ostean, sufrimendu hori humanismo berri bat asmatzeko laborategia izan zen. Brut art-ek gerra gatazkatik oso zaurituta atera zen gizateriaren aro berri horretan eromena txertatzeko asmoa zuen, ez gutxiago. Integrazio-eredu hark segregazio instituzionala lehenesten zuen, eta, erradikal diferentzia bat babesteko aitzakian, paziente psikiatrikoen sorkuntzak gainerako arte-sistematik aparte mantentzen zituen.

Orain erronka argia da: ArtSingular-ek editatutako liburuki honetan jasotakoak bezalako egileen sorkuntzak txertatzeak «normaltasunaren inperioa» zalantzan jartzea suposatzen du, arte-erakundeetara itzultzen baita. Hori dela eta, ezin da aitorpen eraginkorrik egin obrak enegarren aldiz isolatuz. Gailu terapeutiko batean integratutako objektu gisa aurkeztu eta zabaldu behar dira. Hizketan ari garen bolumenak egile bakoitzaren aurkezpenarekin batera dator –bide batez, erabiltzaileen etiketarik edo diagnostiko klinikorik ematen ez duena– monitoreen testigantzarekin. Horietako batek, Petra Gaulek, laburbildu du tailer hauetako giroa eta honela dio: “Denek kontzentrazio handiz eta gogoz lan egiten dute. Beren sormen guztia adierazten dute. Ez dago atsedenik, denbora aprobetxatzen dute, ez dute minutu bakar bat ere alferrik galtzen, eta hori emaitzetan ikusten da».

Gure espazio publikoan, ordea, baldintza berdinetan zirkulatzen ez diren emaitzak. Horrelako lanak nondik datozen adierazteko maiz erantsitako etiketak gogorarazten digu ez ditugula herritartasun baldintza berdinak partekatzen eta alde nabarmenak daudela. Katalogo honetan jasotakoak bezalako lanek aldeen arteko desoreka salatzen dute eta, aldi berean, sortu dituztenen eta interes estetikotzat jotzen dituztenen arteko elkargune bat proposatzen dute. Bilgune honen kalitatea da benetan axola duena, hunkitu behar gaituena.